با گرایش‌های تخصصی طراحی تجربه کاربری آشنا شوید:
در دنیای امروز بیشتر رشته‌ها و مهارت‌ها به‌سمت تخصصی و فوق‌تخصصی شدن پیش می‌روند؛ و طراحی هم از این قاعده مستثنی نیست.
در این نوشتار با تعدادی از گرایش‌های تخصصی طراحی تجربه کاربری به‌طور مختصر و مفید آشنا می‌شویم؛ با این توضیح که ممکن است کل تخصص‌ها محدود به رشته‌هایی که به آن خواهم پرداخت نباشند؛ و یا بر‌عکس، بساری از آنها را درون کسب و‌کار‌هایی که بخش طراحی تجربه کاربری را درچارت سازمانی موسسه خود دارند مشاهده نکنید؛ و یا چندین وظیفه درهم ادغام شده و به یک فرد یا گروه سپرده شده باشند.
پس بسته به‌اندازه سازمان، نوع و گستردگی فعالیت و اهمیت آنها برای مدیران کسب و کار این جایگاه‌ها می توانند مستقلا وجود نداشته باشند یا دگرگونه تعریف شوند:
معمار اطلاعات(information architect)
گرچه بیشتر این تخصص در دنیای وب یا دیجیتال کاربرد دارد؛ ولی لزوما منحصر به آنها نیست.
همانگونه که در دنیای واقعی، با تعداد زیادی مصالح بی نظم و بدون ترتیب خاص نمی‌توان یک ساختمان را بنا کرد، و مهندسین معمار وظیفه دارند برای جای‌گذاری هر‌یک از آنها نقشه و برنامه ارائه دهند؛ معماران اطلاعات نیزبا یک سری داده‌های خام موجود محصولات نیز کاری مشابه انجام می‌دهند.
در ساختار هر محصولی، ممکن است حجم عطیمی از دیتا وجود داشته باشد که به صورت درهم و نامنظم هستند و قاعدتا مناسب برای ارائه به کاربر نیستند.
وقتی که در‌لحظه اول کاربر با محصول مواجه می‌شود، می‌خواهیم چه چیزی بیش از‌همه برایش چشمگیر باشد؟ چینش کالاها/خدمات و سایر محتواها باید چگونه باشد؟اگر وبسایت یا اپلیکیشن داریم، در هر منو یا زیر منو چه اطلاعاتی گنجانده شود و بهترین ترتیب آنها کدام است؟
چه آیتم‌هایی ضروری نیست و می‌تواند حذف شود و یا بر‌عکس، چه کاستی‌هایی وجود دارد که لازم است اضافه شود؟ تمام اینها و‌موضوعاتی در پیوند با آنها، از‌جمله مهارت‌های معمار اطلاعات در طراحی تجربه‌کاربری است.
محقق تجربه کاربری(UX Researcher)
یکی از مهم‌ترین زیرشاخه‌های طراحی تجربه کاربری است که متاسفانه تاکنون در کشور ما به‌آن کم‌توجهی شده؛ و سبب پیدایش مشکلات جدی و اساسی برای کسب‌و‌کار‌ها و کاربران شده است.
وظیفه اصلی محققان این رشته پژوهش روی رفتار کاربران است: برای درک هرچه بیشتر نیازها و مشکلاتی که در حال حاضر دارند یا در‌آینده ممکن است با آنها رو‌به‌رو شوند.
پژوهشگر از روش‌های گوناگونی با مردم ارتباط برقرار می‌کند تا اطلاعاتی مفید و کاربردی جمع کند.
اینجا هم منظور از کاربران فقط استفاده کنندگان نهایی از محصول نیست؛ بلکه هم باید با ذی‌نفعان(صاحبان کسب‌و‌کار) و‌هم کاربران/مشتریان در جمع‌آوری اطلاعات بهره گرفت.
گردآوری داده‌ها می تواند از روش‌های مختلفی انجام شود: مصاحبه، نظرسنجی، زیر‌نظر‌گرفتن رفتار کاربران و تحقیقات با روش های گوناگون دیگر.
(در مورد تحقیق تجربه‌کاربری در‌آینده جداگانه خواهم نوشت).
استراتژیست تجربه کاربری(UX strategist)
وظیفه استراتژیست یو ایکس سوق دادن طراحی تجربه کاربری به سمتی است که اهداف و منافع صاحبان کسب‌و‌کار(ذی‌نفعان)به‌بهترین شکل محقق شود.
شاید یک طراح، استراتژی طراحی تجربه کاربر/مشتری را به‌گونه‌ای بچیند که رضایت کاربر را در‌‌پی داشته‌باشد؛ ولی سبب شود که یک کسب‌و‌کار متضرر شود یا د‌ر‌رقابت با همتایان خود، جا‌بماند.
بنابراین استراتژی تجربه کاربری یک بخش کلیدی از UX است.
طراح سرویس(Service Designer)
طراحی سرویس یا طراحی خدمات بیشتر با “چگونگی” ارائه تجربه کاربری سر‌و‌کار دارد؛ چگونه یک تجربه‌کاربری بهتر به وجود می آید و چگونه می توان بخش‌های مختلف یک سازمان را برای این منظوربا‌هم هماهنگ کرد.
پس یک طراح سرویس تجربه کاربری بیشتر روی برنامه ریزی و‌سازماندهی منابع تجاری(کارکنان، تجهیزات و فرآیندها) تمرکز دارد؛ و طبیعی است که بیشتردر پشت صحنه حاضر باشد.
مهندس تجربه‌کاربری(UX Engineer)
مهندس یوایکس کسی است که بیشتر به طراحی محصولات فناورانه و دیجیتال کمک می‌کند.برای مثال در طراحی وبسایت‌ها و اپلیکیشن‌ها نقشی اساسی دارد.
بیشتر وقت‌ها با طراحان Front-end هم‌کار است و وظیفه کاربرپسند کردن طراحی ها را به‌عهده‌دارد.گاهی نیز برآورد می‌کند که اگر طرح‌های بصری دیزاینرها بخواهد تبدیل‌به کد شود، سختی و آسانی آنها برای مهندسین نرم‌افزار یا برنامه‌نویسان به‌چه میزان است؛ چقدر وقت و هزینه از کل مجموعه می‌گیرد و یا اصولا پیاده‌سازی طرح‌هابرای هر‌محصول صرفه فنی دارد یا خیر.
مدیر برنامه تجربه کاربری(UX Program Manager)
تا اینجا فهمیدیم که طراحی‌تجربه کاربری همکاری کل اجزای یک سازمان را کم‌و‌بیش نیاز‌دارد.قطعا بدون برنامه‌ریزی و کارکرد صحیح همه اعضا، پروژه‌ها به‌درستی پیش نخواهند رفت.
وظیفه مدیر برنامه تجربه کاربر هماهنگی بین تمامی بخش‌های یک موسسه است تا سازمان بهترین خروجی را از این هم‌افزایی داشته‌باشد.
نویسنده تجربه کاربری(UX Writer)
یکی از ضرورت‌های طراحی تجربه کاربری خوب، وجود نویسنده توانا است.متخصصی که پیام محصولات/خدمات را به روشنی و در‌قالب نوشته‌های کوتاه و‌کاربردی به‌مخاطب برساند.
مثلا در وبسایت‌ها و اپ‌ها، نوشته‌های منو‌ها،کلید‌ها،راهنمای فرم‌ها و بسیاری از‌اینگونه اطلاعات که راهگشای کاربران است در تخصص نویسنده تجربه‌کاربری است.
خیلی از‌محصولات برای آگاهی بیشتر مشتری از آنچه‌که می‌خواهد بخرد، شامل توضیحات طبقه‌بندی‌شده و هدفمندی است که این نویسندگان تهیه می‌کنند.
زمانی‌که کاربر با اروری مواجه می‌شود، ظاهر‌شدن یک راهنمایی کوتاه (که حالا برای حل مشکل و ادامه مسیر چه کارهایی می‌تواند انجام‌دهد) نیز یکی از وظایف یوایکس رایتر توانمند است.
توجه کنید که یوایکس رایتر با کپی رایتر(Copy writer) کارش متفاوت است:نویسنده یوایکس بیشتر وظیفه راهنمایی کاربران را تا رسیدن به هدف نهایی به عهده‌دارد؛ در‌حالی‌که کپی رایتر با تولید محتوایی جذاب و دلنشین سعی دارد کاربران را به خرید و استفاده از محصول ترغیب‌کند؛ و در‌واقع بار تبلیغاتی را بر دوش می‌کشد؛ گرچه که می توانند هر دو تخصص با یک‌دیگر هم‌افزایی داشته‌باشند.
متخصص دسترسی‌پذیری(Accessibility Specialist)
آیا محصول ما برای استفاده همگان-به ویژه معلولان و افراد کم‌توان- بهینه‌سازی شده‌است؟ بررسی و رفع ایرادت طراحی در این مهم به‌عهده متخصصان دسترسی‌پذیری است.
محصولی که به‌درستی طراحی شود شاید به‌طور ایده‌آل برای همه جامعه هدف نتواند مورد‌استفاده قرار‌گیرد، ولی وظیفه‌داریم که تا حد‌ممکن کار با محصولاتمان را برای همگان تسهیل کنیم؛ هرچند که به نظر درصدی که به‌مشکل برمی‌خورند زیاد نباشند.
علاوه‌بر ناتوانی‌هایی که در‌برخی از افراد مشهود است، بسیاری از کسانی نیز که در ظاهر سالم به‌نظر می‌رسند، از‌نوعی کم‌توانی جسمی یا حتی روحی رنج‌می‌برند که خود یا دیگران نیزاز‌آن آگاه نیستند. برای مثال در‌هر جامعه‌ای، درصدی دچار مشکل کوررنگی هستند و خود نیز نمی‌دانند؛ ولی هنگام استفاده از محصولات گاهی دچار مشکل می‌شوند و آگاه نیستند که این مشکلشان با یک طراحی درست، قابل‌حل است!
دسترسی پذیری و مشکلاتی که در پیوند با‌آن پیش‌می‌آیند برای افراد عادی نیزکم نیست. بارها در استفاده از اپلیکیشن‌های بسیار معروف، انگشتم به اشتباه روی دکمه‌ای خورده و ناخواسته از‌جای دیگری سر‌در‌آورده‌ام؛ چرا‌که طراحان عزیز به جایگاه و فاصله کافی بین دکمه‌ها توجه کافی نداشته‌اند!
آزمایشگر تجربه کاربر(Usability Tester) و تحلیل‌گر تجربه کاربری(UX Analyst)
این‌دو گرایش را به‌عمد در یک عنوان آورده ام؛ زیرا کاملا به‌هم وابسته‌اند و نیز در‌بسیاری از سازمان‌ها این‌دو تخصص جدا از هم نیستند.
در مورد کاربردپذیری در آینده خیلی بیشتر خواهم‌نوشت.اما این متخصصین چه وظیفه‌ای دارند؟
آزمایشگر یا تستر تجربه کاربری شخصی است که به‌طور مستقیم(حضوری یا از‌دور)با کاربر نهایی در تماس‌است.محصول را برای استفاده آزمایشی با سناریویی از پیش تعیین‌شده در‌اختیار افراد منتخب می‌گذارد و به‌دقت -و در‌عین‌حال بدون ایجاد مزاحمت-مراقب است که آزمایش طبق برنامه و زمان تعیین شده پیش‌برود و در صورت برخورد به‌مشکل ناخواسته، به رفع آن کمک کند. ممکن است در صورت لزوم یادداشت‌برداری یا ضبط صوت و تصویر برای تحلیل و پردازش نیز انجام‌شود.
پس‌از انجام تست‌ها، کار تحلیل یا وظیفه آنالیست شروع می‌شود: فرآیندها چگونه انجام‌شده؟کاربران وظایف(Tasks) را کامل و در زمان معین به‌پایان رسانده‌اند؟ چه مشکلاتی در مسیر وجود داشته؟ چه نقاط مثبت و منفی‌ای در محصول وجود داشته‌است؟
و در‌نهایت اینکه بازخوردها را جمع‌آوری و دسته بندی می‌کند و برای بازطراحی/تغییر احتمالی محصول، پیشنهادات خود را به سایر اعضای تیم ارائه می‌کند.
طراح تعاملی(Interaction Designer)
همانگونه که از نامش پیداست بر تعامل و تاثیرگذاری محصول روی کاربر(مصرف کننده/مشتری)تمرکز ویژه دارد.
ماموریت دارد بررسی کند که آیا محصول به‌قدر کافی کاربرپسند و جذاب طراحی شده یا نه.به‌بیان ساده‌تر آیا کاربر ارتباط خوبی با محصول دارد؟ می تواند به خوبی از آن سر درآورد یا خیر.چالش‌های پیش‌رویش چیست؟برای اصلاحات احنمالی چه می‌توان انجام داد؟
در این‌باره نیز در پست‌های آینده بیشتر صحبت خواهم‌کرد.
طراح گفت‌و‌گو(Conversation Designer)
من این نوع طراحی را زیر‌مجموعه‌ای از طراحی تعاملی درنظر می‌گیرم.کارکرداصلی این نوع طراحی معمولا در طراحی سیستم‌های پیچیده تر دیجیتال، بات‌ها(Bots) و سایر قسمت‌هایی است که یک سمت آنها ماشین قرار‌دارد.
خیلی از وقت ها ارتباط ما با این سامانه‌ها راحت نیست و این وظیفه طراح گفتگو یا محاوره است که هرچه بیشترمراوده انسان و دستگاه‌ها را طوری آسان‌سازی‌کند که افراد به‌طور طبیعی بتوانند از آنها بهره ببرند و حس آشناپنداری تقویت و از یک ارتباط بی جان دوری شود.
طراح حرکت(Motion Designer)
حرکت بخش بسیار مهمی در طراحی برای انسان هاست.به عبارت دیگر، بخشی ضروری از زبانی است که طراحان برای برقراری ارتباط با کاربران از آن بهره‌می‌گیرند.
مثلا در طراحی یک محصول دیجیتال(وبسایت، اپ و…)اینکه بتوانیم حرکت‌های درست و گام‌به‌گام را به‌گونه‌ای هدفمند طراحی کنیم تا کاربر آسان تر مسیرش را بپیماید و بتواند بین اجزای محصول ارتباط برقرار کند،بسیار حیاتی است.
طراحی حرکت متفکرانه می تواند برای بهبود تجربه کاربران بسیارسودمند باشد.
طراح تجربه کاربری واقعیت افزوده(AR) و واقعیت مجازی(VR)
فناوری‌های نوین روز به‌روز گسترده‌تر می‌شوند و یکی از چالش‌های اصلی پدیدآورندگان این تکنولوژی‌ها، آسانی و خوشایند‌سازی تجربه‌استفاده‌شان برای عموم کاربران و همگانی شدن آنها است.
پس بهینه‌سازی تجربه کاربر و همخوان کردن این وسایل با احساسات و نیازهای انسان‌ها لازم است؛ چه بسا کسانی به سبب نو و غریبه بودن این دستاوردهای جدید، رغبت چندانی برای به‌کارگیری آنها از خود نشان‌ندهند.
فرقی نمی‌کند که از واقعیت افزوده(Augmented Reality) بخواهید در یک اپلیکیشن گوشی هوشمند استفاده کنید؛ یا افراد را به دنیای دیگری ببرید که نیازمند استفاده از واقعیت مجازی(Virtual Reality) در عینک‌های ویژه این کار باشد؛ یا حتی بخواهید امکانات بیشتری به گجت‌های پوشیدنی اضافه کنید(مثلا تجربه کاربری ساعت هوشمند را دگرگون کنید) .همه اینها نیازمند طراحی‌های وِیژه و هوشمندانه است.
این طراحان نیازمند دانش و شناخت کافی از فناوری‌های سطح بالاتر مانند هوش مصنوعی(AI) هستند؛ و درخواست کمپانی‌های بزرگ برای استخدام افراد ماهر در‌این‌زمینه نیز رو‌به گسترش‌است.
طراح بصری(Visual Designer)
و بالاخره طراحان بصری یا دیداری که آشناترین برای همگان هستند و بسیاری طراحی UI را همان UX می دانند! و صدالبته که گاهی به سبب اهمیت این رشته، گاهی مهارت این همکاران زیر مجموعه یوایکس شناخته نمی شود!
به‌هر حال همان‌طور که در پست اول کاربرباشی نیز به‌تفصیل شرح دادم، پدیدآوردن، توسعه و اصلاح رنگ‌ها، فرم‌ها، تصاویر و کلا هر‌آنچه که از ظاهر محصول می‌بینیم به عهده ویژوال دیزاینرها است،که گاهی آنها هم به‌سبب نزدیکی مهارت‌ها با گرافیست‌ها یا طراحان وب اشتباه گرفته‌می‌شوند!
در این مطلب با حوزه‌های کاری طراحی تجربه کاربری به طور کلی آشنا شدیم.در پست های آینده همراه با هم بیشتر وارد جزئیات خواهیم‌شد و کامل‌تر این گرایش ها را بررسی می‌کنیم.
*شما بیشتر به‌کدام‌یک از گرایش‌های تخصصی طراحی کاربری علاقمند هستید؟ فکر می‌کنید موردی مانده که بتوانید به‌آنها اضافه کنید؟
همین زیر دیدگاه خود را بنویسید تا با هم گفتگو کنیم!
منابع:
*احتمالا مطالب زیر هم برای شما مفید هستند:
آشنایی با UX و UI به زبان ساده
آنچه که باید برای شروع از تجربه کاربری بدانیم